1. Pojęcie umowy użyczenia i jej treść
Umowa (kontrakt) ? zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej osób,
stwarzające wzajemne prawa i obowiązki;
– zgodne oświadczenie woli dwóch stron, zmierzające
do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku
prawnego.
Umowa użyczenia ? umowa, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić
biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony,
na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy
(art. 710 k. c.).
Użyczenie w świetle prawa cywilnego jest więc umową, której stronami są:
¨ użyczający (komodant) oraz
¨ biorący rzecz do używania (komodatariusz).
Umowa użyczenia jest umową realną, a więc dochodzi ona do skutku przez oświad-czenie woli stron i przekazanie (wręczenie, wydanie) przedmiotu użyczenia. Wyróżnia to umowę użyczenia od pozostałych umów o korzystanie z cudzych rzeczy, bowiem każda z tych drugich jest umową konsensualną (dochodzi do skutku przez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli).
Cechą charakterystyczną użyczenia jest jej nieodpłatność. Fakt bezpłatności używania rzeczy będącej przedmiotem użyczenia powoduje, iż jest ona zawierana w interesie biorącego (osoba zawierająca tą umowę kieruje się zazwyczaj chęcią pomocy lub inną bezinteresowną pobudką).
Przedmiotem użyczenia może być każda rzecz lub jej część. W praktyce oznacza to, że może nim być:
¨ nieruchomość (np. dom, działka, grunty),
¨ ruchomość (np. samochód, rower, książka),
¨ część składowa rzeczy (np. ściana budynku udostępniona bezpłatnie pod reklamę wizualną lub tablicę ogłoszeniową).
Umowa użyczenia może jednak dotyczyć tylko i wyłącznie rzeczy. Oznacza to, że jeśli umowa będzie dotyczyć pieniędzy, to nawet gdy strony podpiszą umowę użyczenia, zgodnie z prawem będzie to umowa pożyczki.
2. Forma zawarcia umowy
Umowa użyczenia może być zawarta w dowolnej formie: ustnej, pisemnej, w formie aktu notarialnego. Jedynie dla celów dowodowych powinna być stwierdzona pismem. Oznacza to, że zawarta w formie ustnej jest ważna, lecz nie może stanowić dowodu przed sądem.
3. Zastosowanie umowy użyczenia w praktyce
Umowa użyczenia najczęściej bywa zawierana w stosunkach sąsiedzkich i przyja-cielskich.
4. Odpowiedzialność użyczającego
Użyczający ponosi ograniczoną odpowiedzialność za szkody wywołane wadami rzeczy będącej przedmiotem umowy. Użyczający jest więc zobowiązany do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Jednakże przepisu tego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć (art. 711 k. c.).
5. Sposób używania rzeczy
Biorący rzecz w używanie powinien jej używać zgodnie z jej właściwościami i przeznaczeniem, chyba że umowa stanowi inaczej.
Biorący bez zgody użyczającego nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania (art. 712. § 2 k. c.). Jest on zobowiązany do pieczy nad rzeczą; bez zgody użyczającego może ją powierzyć osobie trzeciej tylko wtedy, gdy zostanie do tego zmuszony przez okoliczności.
Jeśli chodzi o zgodę użyczającego na oddanie rzeczy osobie trzeciej, to może być ona wyrażona zarówno w momencie zawarcia umowy, jak również w czasie jej trwania.
Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Pod pojęciem tych kosztów należy rozumieć wydatki i nakłady pozwalające zachować rzecz w stanie nie pogorszonym, utrwalającym jej właściwości i przeznaczenie (będą to na przykład koszty związane z utrzymaniem jej pełnej sprawności technicznej, koszty konserwacji, bieżących remontów, drobnych napraw, koszty zastępowania elementów szybko zużywających się itd.).
Biorący nie ma natomiast obowiązku dokonywania na rzecz innych wydatków lub nakładów; gdy jednak poczynił na nią takie wydatki lub nakłady powinien wtedy postąpić zgodnie z przepisami o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Takie postępowanie, daje mu możliwość żądania zwrotu uzasadnionych nakładów i wydatków (art. 753 k. c.).
Art. 753 k. c.:
§ 1. Prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien w miarę możliwości zawiadomić o tym osobę, której sprawę prowadzi, i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jej zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć.
§ 2. Z czynności swych prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek oraz wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowadzi. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy.
6. Odpowiedzialność biorącego rzecz do używania
W przypadku utraty lub uszkodzenia rzeczy w wyniku używania rzeczy niezgodnie z umową, jej właściwościami lub przeznaczeniem biorący ponosi odpowiedzialność. Biorący do używania jest odpowiedzialny również za przypadkową utratę lub uszkodzenie, gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie (art. 714 k. c.).
Gdy umowa o użyczenie jednej rzeczy została podpisana z kilkoma osobami ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 717 k. c.).
Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie nie pogorszonym. Jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania (art. 718 § 1).
7. Wygaśnięcie użyczenia
W wypadku, gdy czas trwania został oznaczony (umowa użyczenia zawarta na czas oznaczony) – użyczenie wygasa wraz z upływem tego czasu. Natomiast umowa użyczenia zawarta na czas nie oznaczony kończy się (wygasa) z chwilą, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie, albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić.
Przedstawione zasady dotyczące wygaśnięcia umowy użyczenia mają charakter dyspozytywny i stąd umowa może wskazywać inne sposoby zakończenia nawiązanego stosunku obligacyjnego.
Użyczający może żądać niezwłocznego wydania rzeczy użyczonej (art. 716 k. c.)i tym samym doprowadzić do wcześniejszego zakończenia nawiązanego stosunku, gdy:
¨ rzecz jest niewłaściwie używana (tzn. niezgodnie z umową bądź z naturą i przezna-czeniem rzeczy),
¨ rzecz bezpodstawnie została powierzona osobie trzeciej (tzn. biorący nie był do tego ani upoważniony przez umowę ani też zmuszony przez okoliczności),
¨ rzecz stała się użyczającemu potrzebna z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy.
8. Roszczenia stron
Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
Natomiast pozostałe roszczenia, w szczególności roszczenia odszkodowawcze użyczającego z powodu utraty lub zniszczenia rzeczy, podlegają przedawnieniu na zasadach ogólnych; gdy są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ? z upływem trzech lat od dnia ich wymagalności.
9. Różnice pomiędzy umową użyczenia i umową pożyczki
W języku potocznym umowa użyczenia często nazywana bywa ?pożyczką?, co, jak wynika z poniższego, jest błędne.
Użyczenie
– Użyczenie jest zawsze bezpłatne.
– Przedmiotem umowy może być każda rzecz, najczęściej indywidualnie oznaczona, ruchoma lub nieruchoma.
– W umowie użyczenia własność pozostaje przez cały czas przy użyczającym, a biorący rzecz w użyczenie jest jedynie posiadaczem zależnym otrzymanej od kontrahenta rzeczy. ¨
Pożyczka
– Pożyczka może być odpłatna lub bezpłatna.
– Przedmiotem umowy mogą być jedynie pieniądze lub inne rzeczy gatunkowo oznaczone.
– Prawo własności pożyczonych rzeczy przechodzi na biorącego pożyczkę, który z kolei po pewnym czasie przenosi na dającego pożyczkę prawo własności takiej samej ilości takich samych rzeczy.
